TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO NGUỒN NGUY HIỂM CAO ĐỘ GÂY RA

    Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là loại trách nhiệm đặc biệt bởi lẽ thiệt hại xảy ra không phải do hành vi và do lỗi của con người mà do hoạt động của những sự vật mà hoạt động của chúng luôn tiềm ẩn khả năng gây thiệt hại. Mặc dù chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu nguồn nguy hiểm cao độ có thể không có lỗ đối với thiệt hại những để đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho người bị thiệt hại, pháp luật vẫn buộc họ có trách nhiệm bồi thường. Từ đó nâng cao trách nhiệm buộc họ phải tuân thủ các quy định bảo quản, trông giữ, vận chuyển, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng quy định pháp luât.

    

    1. Nguồn nguy hiểm cao độ là gì?

    Theo quy định tại khoản 1 Điều 601 Bộ luật Dân sự 2015

    “1. Nguồn nguy hiểm cao độ bao gồm phương tiện giao thông vận tải cơ giới, hệ thống tải điện, nhà máy công nghiệp đang hoạt động, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, thú dữ và các nguồn nguy hiểm cao độ khác do pháp luật quy định.”

    Khái niệm nguồn nguy hiểm cao độ tại Bộ luật Dân sự năm 2015 đã được kế thừa toàn bộ theo quy định tại khoản 1 Điều 623 Bộ luật Dân sự năm 2005. Theo đó, Điều 623 Bộ luật Dân sự năm 2005 cũng như hướng dẫn tại Nghị quyết số 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, không đưa ra khái niệm nguồn nguy hiểm cao độ mà chỉ liệt kê các đối tượng được coi là nguồn nguy hiểm cao độ. Tuy nhiên qua quy định trên, có thể hiểu: Nguồn nguy hiểm cao độ là những vật chất nhất định do pháp luật quy định luôn tiềm ẩn nguy cơ gây thiệt hại cho con người, con người không thể kiể soát được một cách tuyệt đối.

    Thực tế, việc xác định nguồn nguy hiểm cao độ không chỉ căn cứ vào khái niệm nguồn nguy hiểm cao độ tại Điều 601 Bộ luật Dân sự năm 2015 mà còn phải căn cứ vào các văn bản, các quy định pháp luật có liên quan.

    2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại là một loại trách nhiệm dân sự được đặt ra khi hành vi vi phạm của một người gây ra thiệt hại, bao gồm trách nhiệm bồi thường vật chất và trách nhiệm bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là trường hợp ngoại lệ của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, được xác định không cần có lỗi. Khi có thiệt hại xảy ra do tự thân nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thì sẽ phát sinh trách nhiệm phải bồi thường. Chủ sở hữu, người được chủ sở hữu giao chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ phải bồi thường thiệt hại cả khi không có lỗi, trừ các trường hợp sau đây:

    - Thứ nhất, thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại;

    - Thứ hai, thiệt hại xảy ra trong trường hợp bất khả kháng hoặc tình thế cấp thiết, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

    2.1. Có thiệt hại xảy ra

    Trách nhiệm bồi thường thiệt hại thì thiệt hại được coi là điều kiện tiền đề, điều kiện cơ sở để phát sinh trách nhiệm bồi thường. Nếu không có thiệt hại thì không phát sinh trách nhiệm bồi thường.

    Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra chỉ áp dụng khi nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại cho người khác, người xung quanh. Người khác, người xung quanh ở đây được hiểu là không phải là chủ sở hữu, người được chuyển giao quyền chuyến hữu, sử dụng tài sản. Trường hợp tài sản gây thiệt hại cho người chiếm hữu, sử dụng tài sản theo nghĩa vụ hợp đồng, người chiếm hữu, sử dụng bị thiệt hại có thể được hưởng bồi thường theo chế độ bảo hiểm tai nạn lao động. Nếu thiệt hại gây ra cho người được chuyển giao quyền chiếm hữu, sử dụng theo hợp đồng, việc có làm phát sinh trách nhiệm bồi thường hay không còn phụ thuộc vào thỏa thuận của các bên cũng như quy định khác của pháp luật.

    Tuy nhiên, cần phải hiểu rõ như thế nào là “thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra” và “thiệt hại do hành vi trái pháp luật của con người gây ra liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ”. Thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là thiệt hại do “tự thân” nguồn nguy hiểm cao độ đó gây ra; còn thiệt hại có liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ  là thiệt hại do hành vi trái pháp luật của con người gây ra thiệt hại nhưng có liên quan đến nguồn nguy hiểm cao độ.

    2.2. Có sự kiện nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại trái pháp luật

    Nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thiệt hại được hiểu là chính sự hoạt động tự thân (tự tại) của nó gây ra, mà không có sự tác động bởi hành vi có lỗi của con người. Sự gây thiệt hại của nguồn nguy hiểm cao độ theo cơ chế “tự gây thiệt hại”, hoàn toàn không có sự tác động của con người.

    Nhiều trường hợp, sự kiện gây thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra nằm ngoài sự kiểm soát của con người và tự thân tài sản có thể gây thiệt hại. Việc xác địn thiệt hại là do tác động của con người hay không có ý nghĩa vô cùng quan trọng khi xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại, là điểm mấu chốt để phân định ranh giới giữa 02 loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại: do hành vi của con người gây ra và do nguồn ngu hiểm cao độ gây ra.

    Tóm lại, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra là do trách nhiệm đối với sự kiện gây thiệt hại trái pháp luật của nguồn nguy hiểm cao độ chứ không phải thiệt hại do hành vi của con người.

2.3. Có mối quan hệ nhân quả giữa sự tác động “tự thân” gây thiệt hại của nguồn nguy hiểm cao độ với thiệt hại xảy ra

    Điều kiện này đòi hỏi hoạt động của nguồn nguy hiểm cao độ là nguyên nhân tất yếu, là nguyên nhân có ý nghĩa quyết định dẫn đến thiệt hại và thiệt hại là kết quả của hoạt động của nguồn nguy hiểm cao độ. Việc xác định mối quan hệ nhân quả giữa tác động “tự thân” và thiệt hại xảy ra có ý nghĩa pháp lý quan trọng vì nó là bằng chứng để xác định có hay không có trách nhiệm dân sự của chủ sở hữu, người được chuyển giao quyền chuyến hữu, sử dụng tài sản.

    Đối với trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì hành vi trái pháp luật được coi là nguyên nhân và thiệt hại được coi là hậu quả. Về mặt nguyên tắc, hành vi trái pháp luật phải có trước và thiệt hại có sau. Như vậy, để phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thì “tự thân” của nguồn nguy hiểm cao độ là nguyên nhân trực tiếp gây thiêt hại.

    Trong trường hợp, do hành vi trái pháp luật của người sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ gây ra thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại không phải do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra.