PHÁP TRỊ TRIỆT ĐỂ TRONG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ XÃ HỘI

 Hiến pháp luật cơ bản và có giá trị và hiệu lực cao nhất trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh. Các luật, văn bản dưới luật không được trái với Hiến pháp.

Theo ghi nhận hiện hành (Điều 2), nhà nước Việt Nam là nhà nước pháp quyền (quyền lực nằm ở pháp luật, dùng pháp luật là công cụ cơ bản duy nhất để quản lý nhà nước và xã hội, mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, khi vi phạm đều bị xử lý, không phân biệt giai cấp, địa vị xã hội, không có vùng cấm…); Có thể nói rằng, đây là một ghi nhận có tính ưu việt và mang tính đột phá trong tư duy quản lý nhà nước và xã hội ở mọi thời đại, vì ít nhất nó hạn chế được sự lạm quyền, phân biệt giai tầng xã hội, hạn chế tính bất bình trong nhân dân…

Như đã khẳng định ở trên, việc chủ trương nêu cao tinh thần pháp chế xã hội chủ nghĩa, nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân là một chủ trương đúng đắn, tuy nhiên, trong quá trình áp dụng và thực thi không thể không tham khảo một cách rất kĩ lưỡng tính ưu và nhược điểm của chủ trương “pháp trị” (đặc biệt là pháp trị một cách rất triệt để và mang tính thần tốc, tạo cảm giác cho người dân mang tính tạm thời, ngắn hạn…) trong quá khứ lịch sử loài người, cao trào là thời nhà Tần (đặc biệt dưới thời Tần Thủy Hoàng) - là đỉnh cao thực tiễn của Pháp gia trong lịch sử Trung Quốc cổ đại. Nó là sự kế thừa và phát triển tư tưởng của các pháp gia như Thương Ưởng, Thân Bất Hải, Hàn Phi Tử, và trở thành cơ sở để thống nhất và quản lý quốc gia sau khi Tần tiêu diệt lục quốc.

1. Khái quát tư tưởng pháp trị thời Tần

Pháp trị thời Tần dựa trên ba nguyên lý cốt lõi của Pháp gia:

Pháp  – Luật pháp rõ ràng, minh bạch, thống nhất áp dụng cho mọi tầng lớp.

Thế  – Quyền lực tuyệt đối của nhà vua, người nắm thế mới có thể duy trì trật tự.

Thuật  – Thuật dùng người, kiểm soát, giám sát quan lại để tránh phản loạn hoặc tham nhũng.

 2. Biểu hiện của pháp trị dưới thời nhà Tần

- Thiết lập hệ thống luật pháp nghiêm khắc: Những điều luật của Thương Ưởng được sửa đổi và áp dụng toàn quốc. Hình phạt rất nặng để răn đe: "một người phạm tội, cả nhà liên lụy", "nói dối bị chặt chân, phản quốc bị tru di tam tộc".

- Tiêu chuẩn hóa đơn vị hành chính, tiền tệ, chữ viết, đo lường: Nhằm dễ quản lý dân và thống nhất quốc gia.

- Chia đất nước thành các quận huyện, do quan do trung ương bổ nhiệm cai trị - phá vỡ chế độ phong kiến cha truyền con nối.

- Thực hiện kiểm soát tư tưởng: Đốt sách chôn nho (213–212 TCN) nhằm trừ bỏ các học thuyết như Nho giáo, Đạo giáo, chỉ giữ lại sách nông – y – bói – pháp luật.

- Quân sự hóa toàn xã hội: Trọng dụng công lao lập chiến công, thưởng chiến công theo cấp bậc rõ ràng.

  3. Tính hiệu quả của pháp trị nhà Tần

a. Ưu điểm / Hiệu quả:

Hiệu quả	Mô tả
Thống nhất đất nước	Năm 221 TCN, Tần Thủy Hoàng hoàn tất công cuộc chinh phục lục quốc – lần đầu tiên Trung Quốc được thống nhất dưới một chính quyền trung ương.
Quản lý hành chính hiệu quả	Bộ máy "quận huyện chế" thay thế chế độ phong kiến - tăng cường quyền lực trung ương, giảm cát cứ địa phương.
Tăng cường kỷ luật xã hội	Hình luật nghiêm khắc tạo nên trật tự, hạn chế xung đột xã hội và tội phạm trong ngắn hạn.
Phát triển công trình lớn	Xây dựng Vạn Lý Trường Thành, kênh ngòi, lăng mộ Tần Thủy Hoàng… là thành tựu lớn nhờ tổ chức hành chính – quân sự tập trung.

 b. Nhược điểm / Hệ lụy:

Hệ lụy	Mô tả
Hình luật quá tàn khốc	Gây oán thán sâu sắc trong dân, người dân bị bóc lột sức lao động quá mức.
Đàn áp tư tưởng	Đốt sách chôn nho khiến giới trí thức bất mãn, văn hóa chịu thiệt hại nặng.
Trung ương tập quyền quá mức	Không có cơ chế kiểm soát quyền lực nhà vua → dẫn đến chuyên chế tuyệt đối.
Thiếu tính bền vững	Triều đại Tần chỉ tồn tại 15 năm (221–206 TCN) và sụp đổ do khởi nghĩa của nông dân (Trần Thắng – Ngô Quảng)

 4. Đánh giá chung

- Trải qua 5 lần sửa đổi, ban hành (1946, 1959, 1980, 1992, 2013), Hiến pháp Việt Nam trải qua các thời kì đều thể hiện tính răn đe cao nhưng luôn đảm bảo chứa đựng tính nhân văn; trước khi ban hành và thực thi các chính sách lớn, mang tính đột phá thì nên mở rộng chiến dịch tuyền truyền, phổ biến các chính sách, quy định mới của pháp luật cho mọi người dân hiểu trước rồi mới áp chế tài (?).

(Hình ảnh của Báo Lao Động, Vnexpress)